Μετόχια στην Ελλάδα

Η κτηματική περιουσία μιας μονής που εκτείνεται εκτός των ορίων της αποτελεί συνήθως βασική πηγή εσόδων, απαραίτητη για την επιβίωσή της. Τα μετόχια της Μονής Βατοπαιδίου αρχικά περιορίζονταν στην Μακεδονία, αλλά κατά την διάρκεια της ιστορίας της με διάφορες αγορές και προσφορές, πολλαπλασιάσθηκαν και ξεπέρασαν τον σημερινό ελληνικό χώρο εκτεινόμενα μέχρι τις παραδουνάβιες ηγεμονίες και την Μικρά Ασία.

Μετόχια στην Ελλάδα

Εντοπίζονται κυρίως στην περιοχή της Μακεδονίας και είναι τα παλαιότερα που κατείχε η Μονή. Τα περισσότερα από αυτά απωλέσθηκαν τον Κ’ αι.

Το Προσφόριο

Είναι το παλαιότερο γνωστό βατοπαιδινό μετόχι. Βρισκόταν στην σημερινή Ουρανούπολη και παραχωρήθηκε στην Μονή από τον Πρώτο του Ορους στις αρχές του ΙΑ’ αι. Το 1018 προσαρτήθηκε σε αυτό μία σημαντική έκταση γής. Το 1344 διέθετε πύργο που διασώζεται μέχρι σήμερα. Τον ΙΣΤ’ αι. προστέθηκε η περιοχή της Μονής του Ζυγού και τον επόμενο αιώνα μεγάλες εκτάσεις του ερειπωμένου χωριού Κομίτισσα, στις οποίες περιλαμβάνονταν και τα ερείπια της Μονής του Μελισσουργείου. Το μετόχι αποτελείτο από πολλά στρέμματα δασικών και κτηνοτροφικών εκτάσεων και απαλλοτριώθηκε το 1930.

Η Αμμουλιανή

Πρόκειται για σύμπλεγμα νησιών δυτικά του Προσφορίου, το οποίο στις αρχές του ΙΔ’ αι. ανήκε στο Βατοπαίδι. Η χρήση του μετοχίου ήταν κτηνοτροφική, ενώ κατά την Επανάσταση του 1821 χρησιμοποιήθηκε για τον λιμενισμό των ελληνικών πλοίων. Στα μέσα του περασμένου αιώνα κτίσθηκε ο ναός και ο αρσανάς και στις αρχές του παρόντος νέα κτήρια, ενώ οργανώθηκαν οι ελαιώνες. Αργότερα το μετόχι απαλλοτριώθηκε.

Ο Πρόβλακας και η Αμαξίνα

Το μετόχι του Πρόβλακα ιδρύθηκε μάλλον τον ΙΒ’ αι. κοντά στα σημερινά Νέα Ρόδα. Στις αρχές του ΙΔ’ αι. και στα μέσα του ΙΖ’ αι. διευρύνθηκε με προσθήκες πολλών κτημάτων της Ιερισσού. Το 1689 προστέθηκε γειτονικό μετόχι της Μονής Διονυσίου και το 1741 άλλο, της Μονής Παντοκράτορος. Το 1901 προσαρτήθηκαν κτήματα της Μονής Αγίου Παύλου, που απέκτησε η Μονή παραχωρώντας το μετόχι της Αμαξίνας, νοτίως του Πρόβλακα, το οποίο κατείχε από τον ΙΔ’ αι. Το μετόχι είχε από τον ΙΒ’ αι. πύργο που γκρεμίσθηκε το 1585.

Ο Αγιος Μάμας

Βρίσκεται στην Χαλκιδική και αναφέρεται ως βατοπαιδινό κτήμα από το 1301. Γύρω στο 1329 κτίσθηκε ο πύργος του (καταστράφηκε στις αρχές του Κ’ αι.), και το 1357-8 για λόγους ασφαλείας φρούριο. Μεγάλη έκταση κοντά στο φρούριο προστέθηκε στο μετόχι από δωρεά το 1369, ενώ από την ίδια εποχή κατείχε και τρία αλιοτόπια. Τελικώς στο μετόχι παρέμειναν 4000 στρέμματα που απαλλοτριώθηκαν το 1930.

Η Ορμύλια και ο Αγιος Φωκάς

Το μετόχι της Ορμυλίας βρίσκεται στην Χαλκιδική. Ηδη από το 1307 είναι γνωστή εκεί η ύπαρξη ενός μετοχίου με κτηνοτροφική χρήση. Αυτό θα αυξηθεί στα τέλη του ΙΔ’ αι. με αγορές και δωρεές κτημάτων ιδιωτών. Περί το 1330 κτίσθηκε ο πύργος κοντά στο σημερινό χωριό Βατοπαίδι. Το μετόχι απαλλοτριώθηκε το 1930, ενώ κτίσματα του δεύτερου μισού του ΙΘ’ αι. παραχωρήθηκαν το 1974 στην Μονή Σίμωνος Πέτρας, η οποία ίδρυσε εκεί την γυναικεία Μονή του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου.

Κοντά στην Ορμύλια βρίσκεται το μετόχι του Αγίου Φωκά, γνωστό από το 1481, εκτάσεως 14.000 στρεμμάτων, ιδιοκτησία έως σήμερα της Μονής.

Το Σουφλάρι (ή Σοφουλάρ)

Αγοράσθηκε από Θεσσαλονικέα ιδιώτη το 1905 και επεκτάθηκε με την κατασκευή συγκροτήματος κτισμάτων που υφίστανται μέχρι σήμερα. Το 1922 δέχθηκε πρόσφυγες, οι οποίοι ίδρυσαν το χωριό Νέα Τρίγλια.

Τα μετόχια της Κασσάνδρας Αγιοι Θεόδωροι και Αγιος Δημήτριος

Πρόκειται για δύο μετόχια, των Αγίων Θεοδώρων, μάλλον στην περιοχή Αγιος Νικόλαος της Αγίας Παρασκευής, και του Αγίου Δημητρίου, κοντά στα σημερινά χωριά Αθυτος και Κασσάνδρεια. Το πρώτο είναι γνωστό από τις αρχές του ΙΔ’ αι. και το δεύτερο πιθανόν από τα τέλη του ΙΑ’ αι. Και τα δύο απωλέσθησαν κατά τον ΙΕ’ αι.

Η Μονή Αγίων Αναργύρων στην Δράμα

Βρισκόταν κοντά στην σημερινή Κορμίστα και παραχωρήθηκε στην Μονή από τον Αλέξιο Κομνηνό το 1086. Ηταν βατοπαιδινή κτήση τουλάχιστον μέχρι το 1348.

Το μετόχι των Αθηνών

Πρόκειται για το παρεκκλήσιο της Αγίας Κυριακής, το οποίο αφιερώθηκε το 1758 στην Μονή Βατοπαιδίου. Αργότερα αγοράσθηκε και γειτονική έκταση γής. Και τα δύο δημεύθηκαν το 1858.

Η Λίμνη Βιστωνίδα, ο Άγιος Νικόλαος, η Παναγία η Παντάνασσα, ο Άγιος Γεώργιος ο Καλαμιτζιώτης και ο Άγιος Παντελεήμονας

Η λίμνη Βιστωνίδα, έκτασης 50.000 στρεμμάτων, που καταλαμβάνει μεγάλο μέρος των νομών Ξάνθης και Ροδόπης, αποτελούσε ιδιοκτησία της Μονής Βατοπαιδίου από δωρεές βυζαντινών Αυτοκρατόρων και πριν ακόμη τον 11ο αι.. Επικυρώνεται δε με χρυσόβουλλους λόγους των Αυτοκρατόρων Νικηφόρου Βοτανειάτου (1080), Ανδρονίκου του Παλαιολόγου (1329), Ιωάννου του Παλαιολόγου (1356), του Σέρβου Ηγεμόνος Ιω. Ούγγλεση (1371) κ.ά.

Το 1821 ο Σουλτάνος αφάρπασε διά της βίας την λίμνη, εξαιτίας της συμμετοχής της Μονής στην επανάσταση. Μετά την ένταξη της περιοχής στο ελληνικό κράτος η Μονή ανέκτησε τα δικαιώματά της εκεί.

Η Μονή έκτισε ναό, σε νησίδα της Λίμνης, πριν τον 19ο αι., επ’ ονόματι του Αγίου Νικολάου, ο οποίος υπάρχει μέχρι σήμερα -ανακατασκευασμένος κατά περιόδους-καί αποτελεί κέντρο έλξεως προσκυνητών, χάρις στην θαυματουργό εικόνα του Αγίου Νικολάου που υπάρχει εκεί και της γραφικής θέσεως του μετοχίου. Η προσπέλαση στο μετόχι γίνεται με ξύλινη γέφυρα. Το 1990 η Μονή έκτισε σε άλλη παράπλευρη νησίδα ναό επ’ ονόματι της θαυματουργού εικόνος της Μονής Βατοπαιδίου της “Παναγίας της Παντανάσσης”, αντίγραφο της οποίας μεταφέρθηκε εκεί.

Εξάλλου, στην περιοχή του Περιθεωρίου η Μονή διατηρούσε μετόχι στο όνομα του Αγίου Γεωργίου, και στην Ξάνθη στο όνομα του Αγίου Παντελεήμονος.

Το μονύδριο του Αγίου Γεωργίου, που βρίσκεται εις το Καλαμίτζιον, αφιερώθηκε στην Μονή, από την Θεοδώρα την Συναχερίνα (1308) μαζί με την περιοχή του και μίαν έκταση στο Σελλάριον και ένα βοσκότοπο στα βουνά της Ξανθείας, ενώ αυτό του Αγίου Παντελεήμονος αποκτήθηκε πριν το 1329.

Αζίζαγα Καλαμάτας

Βρίσκεται στο χωριό Αντικάλαμος ή Αζίζαγα και ιδρύθηκε περί το 1800. Μετά την πυρπόλησή του το 1821 επισκευάσθηκε και χρησιμοποιήθηκε ως σχολείο. Στην κατοχή της Μονής Βατοπαιδίου επέστρεψε το 1841 και διατηρείται έως σήμερα αποτελούμενο πλέον από ναό και καλλιεργήσιμη γή.

Σάμος

Το μετόχι συνίσταται από ένα ναό, που κτίσθηκε το 1772, και λίγα κτήματα. Ανήκει ακόμη στο Βατοπαίδι.

Ελάσσονα μετόχια στην Ελλάδα

Κατά εποχές η Μονή Βατοπαιδίου είχε στην κατοχή της και άλλα μετόχια στην Ελλάδα, με την μορφή κτημάτων, ναών, οικημάτων ή άλλων εκμεταλλεύσεων. Τα κυριότερα από αυτά βρίσκονταν στα εξής μέρη. Σε διάφορες περιοχές των Σερρών και μέσα στην πόλη (κτήματα και ναό), στον Γαλλικό ποταμό (κτήμα) στην Λήμνο, στην Κωνσταντινούπολη την Μονή Θεοτόκου Ψυχοσωστρίας και αυτή του Μαύρου Μόλου στο Πρινάριο της Μακεδονίας, (κτήματα) στην Βέροια, την Μονή Τιμίου Προδρόμου της Πέτρας στον Λαγκαδά στην λίμνη Βόλβη, στην περιοχή της Εδεσσας (ξενοδοχείο, υδρόμυλους, κτήματα και οικήματα), στην Μυτιλήνη (κτήματα), στην Αρτα και σε γειτονική περιοχή (ναό), στην Θεσσαλονίκη (οικίες και οικήματα, την Μονή του Κυρκύρου και ναό), στην Θάσο το μονύδριο του Αγίου Γεωργίου.