Εισαγωγή στις Μεταβυζαντινές Φορητές Εικόνες της Μονής


07.05.2011

Οι πολυάριθμες μεταβυζαντινές εικόνες της Μονής Βατοπαιδίου προσφέρουν αντιπροσωπευτική εικόνα των καλλιτεχνικών τάσεων και ρευμάτων που επικρατούν στο Αγιο Ορος από το δεύτερο μισό του 15ου έως τα μέσα του 19ου αιώνα. Κατά την πρώτη περίοδο της μεταβυζαντινής τέχνης στο Αγιον Ορος (1423-1535), που παρατηρείται μία ύφεση της καλλιτεχνικής παραγωγής, εισήχθησαν στην Μονή ορισμένα υψηλής ποιότητας έργα κρητικής τέχνης, καθώς και εικόνες βορειοελλαδικών εργαστηρίων, τα οποία δεν αποκλείεται να ήταν αγιορειτικά. Τα έργα της δεύτερης περιόδου αντιπροσωπεύουν την παραγωγή τοπικών εργαστηρίων, έντονα επηρεασμένων από την κρητική σχολή, ή αποτελούν έργα ανώνυμων καλλιτεχνών και εργαστηρίων της βορειδυτικής Ελλάδος και κυρίως της Μακεδονίας. Παράλληλα εισάγονται έργα μεγάλων Κρητών ζωγράφων, όπως μία ενεπίγραφη εικόνα του Κωνσταντίνου Τζάνε. Εντύπωση προκαλεί η απουσία έργων του περίφημου κρητικού ζωγράφου Θεοφάνη, ο οποίος εργάστηκε κατά το δεύτερο τέταρτο του 16ου αιώνα σε πολλές άλλες μονές του Αγίου Ορους. Κατά την τρίτη και τελευταία περίοδο (1711-δεύτερο μισό 19ου αιώνα) εργάζονται οι εκφραστές του καλλιτεχνικού κινήματος επιστροφής στην ζωγραφική του Πανσελήνου στο Πρωτάτο (περί τα 1290), οι οποίοι σημάδευσαν την αγιορειτική τέχνη ώς τις αρχές του 19ου αιώνα, ενώ στο δεύτερο μισό του 18ου αιώνα δραστηριοποιούνται λαϊκότεροι ζωγράφοι, μοναχοί και λαϊκοί, που κατάγονται κυρίως από την Ηπειρο και την Μακεδονία. Στα τέλη του 18ου αιώνα ξεχωρίζει το αθωνικό εργαστήρι του ιερομονάχου Μακαρίου από την Γαλάτιστα και των ανηψιών του Βενιαμίν και Ζαχαρία. Τα χρόνια αυτά η ζωγραφική των φορητών εικόνων δέχεται επιδράσεις από τα έργα της χαρακτικής, αλλά και από την λαϊκή-κοσμική τέχνη.

Ο άγιος Θεόδωρος ο Βυζαντιαίος με σκηνές από την ζωή του (46,5Χ34,5 εκ.). Μέσα του 19ου αιώνα
Λεπτομέρεια: Ο άγιος Θεόδωρος ο Βυζαντιαίος με σκηνές από την ζωή του (46,5Χ34,5 εκ.). Μέσα του 19ου αιώνα