Οι τοιχογραφίες του παρεκκλησίου του Αγίου Δημητρίου, έτος 1721

Το παρεκκλήσιο του Αγίου Δημητρίου βρίσκεται στην βόρεια πλευρά του νάρθηκα του καθολικού. Σύμφωνα με την παράδοση συνδέεται με την Πλακιδία, κόρη του Μεγάλου Θεοδοσίου. Οι τοιχογραφίες του κατάγραφου σταυροειδούς ναού φιλοτεχνήθηκαν στα 1721 από τον ζωγράφο Κοσμά από την Λήμνο. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει το εικονογραφικό πρόγραμμα. Με εξαίρεση τον τρούλλο (Παντοκράτωρ , ουράνιες δυνάμεις , προφήτες, ευαγγελιστές ) και το Ιερό Βήμα (Πλατυτέρα, Ανάληψη, Μελισμός, Ακρα Ταπείνωση, Ιεράρχες) που ιστορούνται με την καθιερωμένη εικονογραφία, σε όλο τον κυρίως ναό (πλήν του νότιου τοίχου) ζωγραφίζεται το μηνολόγιο . Πρόκειται για την κύρια εορτή κάθε ημέρας, είτε αυτή ανήκει στον χριστολογικό ή στον θεομητορικό κύκλο, είτε αναφέρεται σε μαρτύριο αγίου ή στην εν ειρήνη κοίμησή του. Η αρχή γίνεται από το μέσον της βόρειας καμάρας, όπου σημειώνεται ο Σεπτέμβριος (τήν πρώτη του μηνός εορτάζεται ο άγιος Συμεών ο Στυλίτης). Το εικονογραφικό αυτό πρόγραμμα αιτιολογείται μάλλον από την άμεση σύνδεση του παρεκκλησίου με το καθολικό, όπου υπάρχουν οι λαμπρές παραστάσεις του Δωδεκαόρτου των παλαιολόγειων χρόνων. Φαίνεται ότι ο μορφωμένος ζωγράφος προτίμησε να μην επαναλάβει τις σκηνές του καθολικού, αλλά να συνθέσει ένα χρήσιμο και διδακτικό εορτολόγιο. Το έργο του Κοσμά θεωρείται ένα από τα καλύτερα δείγματα του κινήματος «επιστροφής» του 18ου αιώνα στην παράδοση της λεγόμενης Μακεδονικής σχολής, κυρίως δε στην τέχνη του Μανουήλ Πανσελήνου. Αποτέλεσμα της μιμήσεως των παλαιολόγειων προτύπων είναι η χαρακτηριστική πλαστική απόδοση του όγκου των μορφών, και ιδίως των προσώπων, όπου τα φυσιογνωμικά χαρακτηριστικά δηλώνονται έντονα. Ο Κοσμάς προχωράει όμως πέρα από την απλή μίμηση, καθώς διαθέτει μία εξαίρετη χρωματική ευαισθησία, η οποία εκφράζεται με την χρήση φωτεινών χρωμάτων και την τολμηρή παράθεση φωτεινών και θερμών αποχρώσεων. Οι σχεδιαστικές αδυναμίες του ζωγράφου φαίνονται μόνο στις πολυπρόσωπες σκηνές των μαρτυρίων που απαιτούν ζωηρή και δραματική κίνηση, για τις οποίες δεν διέθετε πρότυπα.