Εισαγωγή στην Μεταβυζαντινή Μικροτεχνία της Μονής

Πολυάριθμα είναι τα αντικείμενα μικροτεχνίας που φυλάσσονται στο σκευοφυλάκιο της Μονής Βατοπαιδίου και χρονολογούνται περίπου από τα μέσα του 17ου έως τον 19ο αιώνα. Αντίθετα, οι πρώτοι μεταβυζαντινοί αιώνες (15ος-16ος αι.) εμφανίζονται ιδιαίτερα πενιχροί, για λόγους άγνωστους, οι οποίοι όμως δεν πρέπει να σχετίζονται μόνο με την αναστάτωση που προκάλεσε η οθωμανική κατάκτηση. Από την ίδια περίπου περίοδο, και συγκεκριμένα από τον 14ο έως τον 16ο αιώνα, σώζονται λιγοστά έργα δυτικής ή ανατολικής τέχνης, αντιπροσωπευτικά γνωστών χρυσοχόων ή φημισμένων εργαστηρίων. Από τα σημαντικότερα δείγματα της μεταβυζαντινής μικροτεχνίας του 17ου αιώνα είναι οι ξυλόγλυπτοι σταυροί αγιασμού και ευλογίας με περίτεχνο δέσιμο, οι οποίοι θεωρούνται κατά παράδοση δημιουργίες των αγιορειτών μοναχών, και τα λεγόμενα πολίτικα κοσμήματα. Οσον αφορά στις τεχνικές που εφαρμόστηκαν, το δεύτερο μισό του 17ου αιώνα είναι η περίοδος κατά την οποία διαδίδεται στη αργυροχοΐα η χρήση του σμάλτου σε διάφορες τεχνικές. Τα κειμήλια του 18ου και των αρχών του 19ου αιώνα έχουν ποικίλη προέλευση, αντανακλώντας έτσι τον χώρο ακτινοβολίας της Μονής και φανερώνοντας την οικονομική άνοδο των ελληνικών κοινοτήτων της κυρίως Ελλάδος, της Μικράς Ασίας και των Βαλκανίων κατά την όψιμη τουρκοκρατία. Από τις αρχές του 19ου αιώνα υπάρχουν μαρτυρίες για μοναχούς που ασχολούνται με την αργυροχοΐα, ενώ τα πιο σημαντικά έργα αναθέτονταν σε κοσμικούς χρυσοχόους, που εργάζονταν κατά περιόδους στο Αγιον Ορος. Γενικά τα κειμήλια της μεταβυζαντινής μικροτεχνίας παρέχουν έναν μεγάλο αριθμό επιγραφών, που μας αποκαλύπτουν ονόματα τεχνιτών και αφιερωτών και τοπικά εργαστήρια, και παρακολουθούν τις καλλιτεχνικές διακυμάνσεις της εποχής τους.