Επένδυση της θύρας του καθολικού, 14ος-15ος αιώνας

Αξιόλογη είναι η εξωτερική θύρα του καθολικού της Μονής Βατοπαιδίου, η οποία αποτελείται από δύο φύλλα με ορειχάλκινη επένδυση . Η επένδυση συνίσταται από ογδόντα οκτώ παραλληλόγραμμα διάχωρα, μοιρασμένα σε εννέα σειρές και στερεωμένα με μεγάλα κομβιόσχημα καρφιά. Σε κάθε θυρόφυλλο σχηματίζονται δύο μεγάλα παραλληλόγραμμα, που διαχωρίζονται με πλατιά ζώνη. Τα σχήματα αυτά οριοθετούνται από ταινίες αστραγάλων. Στο σημείο επαφής των δύο φύλλων βρίσκεται κάθετη ταινία στερεωμένη επίσης με καρφιά. Ολόκληρη η επιφάνεια καταλαμβάνεται από συμπλεκόμενες δισχιδείς ζώνες, συρικούς τροχούς, φυλλόμορφα, ροδακόμορφα και γεωμετρικά κοσμήματα, αποδοσμένα με την εγχάρακτη τεχνική της διακοσμήσεως των θυροφύλλων, την λεγόμενη δαμασκηνουργία. Η ανεικονική αυτή διακόσμηση συνδέεται στενά με αυτή των βυζαντινών υφασμάτων του 13ου ή του 14ου αιώνα. Η αδέξια τοποθέτηση των ορειχάλκινων ελασμάτων στο ξύλινο σώμα της θύρας και η λανθασμένη μερικές φορές σύνθεση των διακοσμητικών θεμάτων, φανερώνουν ότι η επένδυση είχε κατασκευαστεί αρχικά για άλλη πλατύτερη θύρα, την οποία η παράδοση ταυτίζει με εκείνη της Αγίας Σοφίας Θεσσαλονίκης. Κατά την επανατοποθέτησή της στη θύρα του καθολικού της Μονής, που εορτάζει την ημέρα του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου, πρέπει να προστέθηκαν δύο διάχωρα στο μέσον της τρίτης από πάνω σειράς, τα οποία παριστάνουν σε έξεργο ανάγλυφο τον Ευαγγελισμό. Τα εικονίδια ανάγονται με βάση τις επιγραφές και την εικονογραφία τους στην ύστερη βυζαντινή ή στην πρώιμη μεταβυζαντινή εποχή. Η επένδυση της θύρας της Μονής Βατοπαιδίου θεωρείται έργο του 14ου ή 15ου αιώνα και εντάσσεται στο μεγάλο αριθμό ανάλογων έργων που παρήχθησαν στα βυζαντινά εργαστήρια μεταλλουργίας, κυρίως της Κωνσταντινουπόλεως και της Θεσσαλονίκης.