Ιωαννίκιος ιερομόναχος (β’ήμισυ 18ου – α’ ήμισυ 19ου)

Ένας ακόμη μύστης της Ψαλτικής Τέχνης από την χορεία των Βατοπαιδινών μουσικών είναι και ο ιερομόναχος Ιωαννίκιος. Χίος στην καταγωγή όπως ο ίδιος μαρτυρεί στα αυτόγραφά του, ” παρ’ εμού Ιωαννικίου ιερομονάχου μουσικού, Χίου”, ζεί και ακμάζει στην Μονή Βαταπαιδίου στα τέλη του 18ου αιώνα και τις αρχές του 19ου. Διακρίθηκε ως μουσικοδιδάσκαλος, με σημαντικώτερο μαθητή τον Ματθαίο Εφέσιο, ως μελοποιός και βιβλιοθηκάριος. Στην βιβλιοθήκη της Μονής φυλάσσονται δύο κώδικες γραμμένοι από τον Ιωαννίκιο και ένας σύμμικτος, ο οποίος περιέχει ορισμένα φύλλα γραμμένα από τον ίδιο, στα οποία περιέχονται κυρίως δικές του μελοποιήσεις. Τα χειρόγραφα αυτά είναι οι υπ’ αριθμόν 1252, 1254 και 1511 κώδικες. Ο πρώτος είναι ένα Αναστασιματάριο-Δοξαστάριο του Πέτρου Πελοποννησίου, ο πρώτος κώδικας στην συλλογή των μουσικών χειρογράφων της βιβλιοθήκης, ο οποίος είναι αχρονολόγητος. Σ’ αυτόν περιέχεται η ανωτέρω πληροφορία περί της καταγωγής του μετά την οποία διαβάζουμε τα εξής ενδιαφέροντα “από το ιδιόχειρον του μακαρίτου Πέτρου του Βυζαντίου, πλουσιότατον από του Πελοποννησίου”. Οι πληροφορίες αυτές βοηθούν ταυτόχρονα, στην κατά προσέγγιση χρονολόγηση του χειρογράφου, εφόσον γνωρίζουμε ότι ο αναφερόμενος ως μακαρίτης, Πρωτοψάλτης της Μ.τ.Χ.Ε. , Πέτρος ο Βυζάντιος, απεβίωσε κατά το 1808, επομένως το χειρόγραφο τοποθετείται στις πρώτες δύο δεκαετίες του 19ου αιώνα, και μας δείχνουν ακόμη την σχέση του βιογραφουμένου με τον Πέτρο. Είναι πολύ πιθανόν ο Ιωαννίκιος να είναι μαθητής του Βυζαντίου και για τον λόγο αυτό να είχε πρόσβαση στα αυτόγραφα του δασκάλου του. Την άποψη αυτή ενισχύει και ένα σημείωμα του Ματθαίου Βατοπαιδινού σ’ ένα αυτόγραφο κώδικά του (στήν παλαιά σημειογραφία), της Μονής Καρακάλου, στον οποίο αναφέρει “εξηγηθέντες νεωστί κατά την παράδοσιν του Βυζαντίου κύρ Πέτρου Πρωτοψάλτου, μετά πλείστης επιμελείας παρ’ εμού του εν μοναχοίς ελαχίστου Μελετίου Εφεσίου, του μετονομασθέντος Ματθαίου Βατοπαιδινού, εξηγήθηκαν δε εν έτει αωιά (1811), καθώς παρ, αυτού του Πρωτοψάλτου ταίς επαραδόθη ο εμος διδάσκαλος “. Κάτω από την φράση ” ο εμός διδάσκαλος ” πρέπει μάλλον να εννοηθεί ο Ιωαννίκιος (αυτόν αναφέρει σε πολλά χειρόγραφά του και μάλιστα στο υπ’αριθμόν 1365, της Μονής Βατοπαιδίου, γραμμένο με την προ του 1814 σημειογραφία σημειώνει σε ένα κολοφώνα, ” …παρ’ εμού του εν μοναχοίς ελαχίστου Μελετίου, και θεωρηθέντος παρά του μουσικοτάτου διδασκάλου κυρίου Ιωαννικίου”).

Διδάχθηκε λοιπόν ο Ιωαννίκιος την τέχνη των εξηγήσεων από τον Πέτρο και την μετέδωσε με την σειρά του στον Ματθαίο ο οποίος αναδείχθηκε ένας από τους πιο αξιόλογους εξηγητές. Ο πρώτος λοιπόν αυτός κώδικας στην σειρά, είναι προφανώς ο τελευταίος που φιλοτέχνησε ο Ιωαννίκιος πράγμα που είναι καταφανές από τον τρόπο γραψίματος στον οποίο παρουσιάζεται η σταδιακή πρόοδος του γραφέως. Ο άλλος κώδικας με αριθμό 1254, είναι ένα ογκώδες χειρόγραφο με πλούσιο υλικό, όχι όμως διατεταγμένο με αυστηρή ακολουθία. Περιέχει Αναστασιματάριον, πλήρες Δοξαστάριον και Ειρμολόγιον Καταβασιών του Πέτρου Πελοποννησίου, Ανθολογία των νέων διδασκάλων, Μαθηματάριον νέο, Κρατηματάριο και τέλος, το οικηματάριο του Αναστασίου Ραψανιώτου.

Υπάρχουν στο χειρόγραφο δύο σημειώματα, το πρώτο είναι ημιτελές και έχει ως εξής ” τέλος της ανθολογίας παρά του ιδιοχείρου Πέτρου Βυζαντίου, εγράφη η παρούσα ανθολογία[…]”, και το δεύτερο στο τέλος του βιβλίου, επωνύμως “εγράφη παρ’ εμού Ιωαννικίου ιερομονάχου μουσικού”. Ο κώδικας αυτός είναι επίσης αχρονολόγητος, βάσει όμως των ονομάτων των συνθετών και κυρίως του Ιακώβου του Πρωτοψάλτου και του Αναστασίου Ραψανιώτου, ο οποίος γνωρίζουμε ότι τόνισε τους οίκους το 1782, μπορούμε να τοποθετήσουμε το χειρόγραφο λίγο πριν το 1800.

Εκτός όμως από την αντιγραφή και την διδασκαλία ο Ιωαννίκιος ασχολήθηκε και με την σύνθεση. Μελοποίηση ανοιξαντάρια σύντομα, τα οποία σώζονται αυτόγραφα στον κώδικα αρ. 1511, δύο φορές, πρώτα με την ένδειξη, ” παρ’ εμού Ιωαννικίου Ιερομονάχου Βατοπαιδινού” από τα οποία λείπουν οι τελευταίοι πέντε στίχοι. Παρακάτω στο φύλλο 34 και επέκεινα, αρχίζει πλήρης η σειρά με την αναγραφή, “πόνημα Ιωαννικίου Βατοπαιδινού”. Εκτός από τα ανοιξαντάρια, μελοποίησε δύο μαθήματα, το ένα στην εορτή της Αναλήψεως και το δεύτερο στην εορτή του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου. Το πρώτο είναι σε ήχο τέταρτο, Δώμεν τώ Θεώ μεγαλωσύνην, καθώς και το άλλο, το οποίο είναι ο πρώτος οίκος των Χαιρετισμών της Παναγίας, Αγγελος Πρωτοστάτης. Των δύο μαθημάτων δεν έχουν επισημανθεί τα αυτόγραφα, αλλά τα έχουμε στην νέα γραφή από εξηγήσεις του Ματθαίου.