Ιστορία της Βιβλιοθήκης

Τα κωδικογραφικά και κτητορικά σημειώματα ορισμένων βατοπαιδινών χειρογράφων αποδεικνύουν την ύπαρξη βιβλιοθήκης στην Μονή από τις αρχές της ιστορίας της.  Ωστόσο οι πρώτες ενδείξεις για στοιχειώδη οργάνωση των τόμων προέρχονται από τον ΙΔ’ και ΙΕ’ αι., ενώ την πρώτη ιστορική μαρτυρία για την θέση της βιβλιοθήκης παρέχει το Προσκυνητάριο του  Ιωάννου Κομνηνού, ο οποίος το 1698 είδε στην Μονή δύο βιβλιοθήκες, μία επάνω από τον νάρθηκα του καθολικού και μία στο σκευοφυλάκιο. Στην δεύτερη φαίνεται ότι μεταφέρθηκαν τα περισσότερα βιβλία μετά το 1700, σύμφωνα με την μαρτυρία του Barskij ο οποίος το 1725-6 είδε εκεί περίπου 2000 τόμους. Νέα μετακίνηση πρέπει να έγινε στις αρχές του ΙΘ’ αι., οπότε η βιβλιοθήκη στεγάσθηκε σε δύο δωμάτια δίπλα στο παρεκκλήσιο των  Αγίων  Αποστόλων. Το 1867 η βιβλιοθήκη μεταφέρθηκε στον πύργο της Παναγίας, όπου βρίσκεται μέχρι σήμερα μαζί με το αρχείο της Μονής και την συλλογή χειρογράφων της Σκήτης του  Αγίου Δημητρίου.  Εκτός του πύργου παραμένουν μόνον μερικά πολύτιμα χειρόγραφα, που φυλάσσονται ακόμη στο σκευοφυλάκιο, και όλα τα νεώτερα έντυπα (1935 κ. εξ.) για τα οποία διαμορφώθηκε ιδιαίτερος χώρος.